देवलोक अवतरण महोत्सव

नेपालको तराई भेग भारत र नेपालको सिमान सुनैलीबाट करिब २५ किलोमिटरको दूरी रहेको लुम्बिनीमा तत्कालीन महाराजा शुद्धोधन र महारानी मायादेवीको सुपुत्रको रूपमा राजकुमार सिद्धार्थ गौतमको जन्म भएको थियो । राजकुमार सिद्धार्थ गौतमको जन्म भएको सातौँ दिनमा महारानी मायादेवीको देहान्त भर्इ तुषित देवलोकमा जन्मनुभएको थियो । माता मायादेवीको देहान्तपश्चात् सिद्धार्थ गौतमको पालनपोषण उहाँकी बहिनी प्रजापति गौतमीले गर्नुभएको थियो । राजकुमार सिद्धार्थ गौतमलाई राजदरबारमा विभिन्न भौतिक सुख-सम्पन्न रहेको स्थान उपलब्ध गराईदिँदा पनि सबै भौतिक सुख परित्याग गरी २९ वर्षको उमेरमा प्रव्रजित हुनुभएको थियो । तत्पश्चात् आध्यात्मिक अभ्यासको क्रममा भारतको विहार प्रदेशको उरुवेल गाउँको नैरन्जन नदीको किनार (बोधगया) मा ६ वर्षको कठोर ध्यान साधनापछि ३५ वर्षको उमेरमा बोधिज्ञान प्राप्त गर्नुभएको थियो ।

बोधिज्ञान प्राप्तपश्चात् सर्व प्राणी हितार्थ विभिन्न नगरको भ्रमण गर्नुभई व्यक्तिको क्षमताअनुसार उपदेश प्रदान गर्नुभएको थियो । सोही क्रममा शाक्यमुनि बुद्ध ४१ वर्षको उमेरमा तुषित देवलोकमा आफ्नो माता मायादेवीलाई धर्म प्रवर्चन गर्न पाल्नुभएको थियो । उहाँले देवलोकमा आफ्नो माता र देवताहरूलाई तीन महिना प्रवचन दिनुभएको थियो । त्यस बेला श्रावस्तीका भिक्षुहरू सबै एकै साथ वर्षाबासमा बसेको थियो । मगधका राजा बिम्बिसार र श्रावस्तीका राजा प्रसेनजितलाई शाक्यमुनि बुद्ध कहाँ रहनुभएको थाहा नभएपछि भिक्षुहरूलाई सोधपुछ गर्दा भिक्षुहरूले अहिले उहाँ तुषित देवलोकमा आफ्नो मातालाई धर्म प्रवचन दिर्इरहनुभएको छ भन्नुभएको थियो । बुद्धका अनुयायी र राजाहरूले भिक्षुहरूलाई शाक्यमुनि बुद्धलाई जम्बुद्वीप (मुनष्यलोक) मा आमन्त्रण गर्नका लागि धेरै अनुरोध गरेपछि बुद्धको शिष्यहरूले बुद्धलाई देवलोकबाट मुनष्य लोकमा आमन्त्रण गर्नुभएको थियो ।

शाक्यमुनि बुद्धले उहाँहरूको आमन्त्रणलाई स्वीकार गरी कार्तिक कृष्णपक्षको सप्तमीका दिन देव, मनुष्य स-परिवार चमत्कार सिढीँबाट मनुष्य लोकमा पाल्नुभएकोले यस दिनलाई बौद्धमार्गीहरूले ल्हाबब दुछेन अर्थात् देवलोक अवतरण महोत्सव दिवसको रूपमा मान्ने गर्दछ । यसै उपलक्ष्यमा शिष्यहरूले एक चैत्य स्थापना गर्नुभएको थियो । सो चैत्यलाई देव अवतरण चैत्य (ल्हाबब छ्योर्तेन) भनिन्छ ।

विशेषगरी यस दिन बौद्धमार्गीहरूले साक्षात् बुद्धको रूपमा विश्वास गरिने चैत्य, मणिहरूलाई सरसफाई गरी रङ्गाउने र पञ्चरंगी ध्वाजा-पताका लगाई पाठपूजा प्राण-प्रतिष्ठान (राब्ने) गर्ने प्रचलन रहेको छ । साथै गोन्पा, चैत्य जस्ता पवित्र स्थानहरूमा पाठपूजा, धार्मिक प्रवचन आदि कार्यक्रमको पनि आयोजना गर्ने गरिएको पाइन्छ ।